Bor İlçesinin Tarihçesi

Bor kenti Orta Anadolu Bölgesinde yüz ölçümü 1935 kilometrekare olan bir ilçenin merkezidir. Kuzeyden Hasan Dağları ve Melendiz Dağları, güney ve güneydoğudan Toros Sıradağları, Aladağlar ve Bolkar Dağları’nın uzantıları ile çevrilidir. Ortalama 1000-1500 metre yüksekliğindeki plato üzerinde yer alır.

Bor Ovası
Aslen Ereğli Ovası’nın devamı niteliğindedir. İlçe merkezi, Emen, Kayı ve Bayat köyleri, güneyde Aziziye ve Altay; doğuda Kemerhisar, Kaynarca, Havuzlu; batıda Zengen ile Ulukışla-Ankara yolu arasında kalan bir alanı kapsar. Ova Bor ilçe merkezine doğru daralmaktadır. Bor, Bahçeli, Kemerhisar, Bereke, Narazan, Kızılca, Emen, Çukurkuyu ve Kayı köylerini de içine alır. Ova toplamda 55 kilometrekarelik bir alanı kapsamaktadır.

Niğde yönünden gelen ve Bor’a hayat veren Humam Çayı, Bor’u baştan başa geçerek Bor Ovası içerisinde kaybolur.
Bor ve çevresi geniş ve ekilebilen arazilere, yeterli akarsulara, hayvan otlatmaya elverişli mera ve yaylalara sahip olmasından ötürü tarih öncesinden beri sürekli olarak yerleşim alanı olmuştur.

‘’Bor’’ Adı
Araştırmacılar Bor adının Yunanca “Poros” kelimesinden geldiğini ileri sürmektedirler. “Poros”un anlamı ise “Giriş Kapısı, Girek” anlamına gelmektedir.
Divan-ü Lûgati’t-Türk ve Derleme Sözlükleri gibi bazı Türk Dili’nin kaynak eserlerinde ise Bor kelimesinin: “şarap, şarap tortusu, kireç, killi toprak, kil ve kireç kalıntısı teşebir, alçı taşı, tarla, tuzlu” gibi birçok anlamlar taşıdığı görülür.

Bor Çevresinde İlk Yerleşim
Yapılan keşifler, Bor ve çevresinin en azından 10.000 yıldan beri insan yerleşiminin var olduğunu göstermiştir. Nitekim 1964-1966 yılları arasında Bor’un kuzeybatısında üç kilometre uzaklıktaki Pınarbaşı Höyüğü ile güneydoğusunda sekiz kilometre uzaklıktaki Köşk Höyük’te yapılan araştırmalar Bor çevresinin tarih öncesi iskânını Neolitik Çağ’a yani Milattan Önce 8000 ilâ 5500 yıllarına kadar götürmüştür.

Bor’da Türk Yerleşiminin Yoğunlaşması
Bor’un yer aldığı bölgenin kesin ve kalıcı olarak Türk hakimiyetine girişi Malazgirt Zaferi’nden sonraki tarihlere rastlamaktadır. 1077 yılında Orta Anadolu’nun fethi Kutulmuşoğulları Süleyman ve Mansur tarafından tamamlanmış, fetihle beraber söz konusu bölgenin iskân faaliyetleri de başlamıştır. Bor ve çevresinin iskânı bu tarihlere rastlamaktadır.

11. Yüzyılda Bor ve çevresinde Türk iskânını olumsuz etkileyen Haçlı Seferleri dolayısıyla bölgede iskân faaliyetleri geçici olarak durmuş olsa da Haçlı Seferleri’nin Kayseri bölgesine yoğunlaşmasıyla bölge rahat bir nefes almış, şehirleşme faaliyetleri kaldığı yerden devam edebilmiştir.

Bor ve Yöresinde Osmanlı Hâkimiyeti
Kadı Burhaneddin’den sonra Niğde Bölgesi üzerinde Osmanlıların giderek daha etken olduklarını söyleyebiliriz. Şöyle ki Yıldırım Bayezid’in 1390’da Hamitoğulları üzerindeki Karamanoğulları’nın baskı ve tehdidini kaldırmak için hareket ederek Konya’yı kuşattığı sırada Aksaray ve Kayseri’nin yanında Niğde Bölgesi ahalisi de Yıldırım Bayezid’e bağlılıklarını gösterdiler.

Bir süre Osmanlı himayesinde kalan bölge Yıldırım Bayezid’in Timur’a yenilmesi sonucu tekrar Karamanoğulları’nın yönetimi altına girmiştir. 1470-1471 yıllarına gelindiğinde Karamanoğulları üzerine önce İshak Paşa daha sonra da Gedik Ahmed Paşa kumandasında gönderilen Osmanlı Ordusu, Karaman ilini önemli ölçüde zapt etti. Bu sırada da Niğde İshak Paşa tarafından geri alınarak kalesi de tamir edildi.
Söz konusu tarihten sonra Bor’un da içinde bulunduğu Niğde Bölgesi Osmanlılara kesin olarak bağlandı. 
Bu arada Bor tarihini yakinen ilgilendiren önemli bir olay vuku buldu. 1475 yılında Develi ve Karahisar’ın fethini hasta olduğu halde tamamlayan Fatih’in oğlu Şehzade Mustafa Niğde üzerinden Konya’ya dönerken hastalığı ağırlaştı ve Bor’a gelmek zorunda kaldı. Bor hamamında (Eski Hamam) banyo yaptıktan sonra vefat etti. Cenazesi buradan Konya’ya oradan da Bursa’ya nakledilerek orada toprağa verildi.
Bor ve yöresi gerek Türk yerleşiminden önce ve gerek sonrasında oldukça hareketli siyasi ve askeri olaylara şahitlik etmiştir.

Nahiyeden Kazaya Geçiş
II.Bayezid (1481-1512) döneminde 1502-1507 yıllarında Karaman Eyaleti’ndeki Niğde vilayeti “Liva” adıyla kaydedilerek Sancak düzenine geçil­miş; Bor ise 12 Mahallesi ile Niğde Livasına bağlı büyük bir yerleşim olarak yer almıştır.
1518 yılına gelindiğinde aradan geçen 18 yıldan sonra Bor’un gelişimi ile birlikte idari statüsünde değişiklik olmuş, kendisi ile beraber 24 yerleşim ve 8 mezranın bulunduğu coğrafi ve idari bölge Niğde kazasından ayrılarak Bor kazası teşekkül edilmiştir.
Söz konusu tarihten sonra Bor kenti yeni teşekkül ettirilen Bor kazasının idari merkezi anlamına gelen “Nefs” terimi ile ifade edilmiştir. Bir iskân mahallinin Osmanlı Kanunu’na göre kasaba statüsünü kazanması için bahsi geçen kentte han, hamam, bedesten ve kervansaray inşa edilmiş olması yanında o yerin kadısının teklifi ile hükümdar beratının çıkarılması ve bu durumun kasaba defterine kaydedilmesi gerekiyordu. Bor’un durumu söz konusu esasalar çerçevesinde değerlendirildiğinde kaza olmasını tescil edebilecek fiziki ve ekonomik şartların neredeyse tamamını taşıdığı görülür. Nitekim Mart 1574’te Sokullu Mehmed Paşa Evkafı kayıtlarında Bor’da bir cami ve bedesten inşa edilmesi kaza olmak için fiziki şartları taşıdığını gösterir delil olarak kabul edilmiştir.

Cumhuriyet Döneminde Bor
Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte 1923 yılında Niğde il statüsüne kavuşmuştur. Osmanlı’nın çöküş dönemi ile başlayan ve çok uzun zamandır süregelen kargaşa ve belirsizlik, Milli Mücadele ile başlayan, Cumhuriyetle devam eden yeni dönemle son bulmuştur. Cumhuriyetle başlayan istikrar, bütün Türkiye’de olduğu gibi Bor ilçesinde de bayındırlık, eğitim, sağlık, sosyal ve kültürel alanlarda büyük gelişmeleri beraberinde getirmiştir.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinde Bor
 “...buradan kalkarak mamur köyler içinden ge­çerek Bor Kalesi’ne geldik. Bor Şehri, Büyük Sel­çuklu fatihlerinden Kılıçarslan bin Mes’ud’un hü­kümdarlığında hicri 569 tarihinde Danişmendli­ler’in yardımıyla Rumların elinden alınmıştır. Sel­çukluların Devletinin yıkılması sırasında, bu kaleyi küffar istila edip Bor’u nursuz etmiştir. Sonra Hacı Bektaş-ı Veli’nin teşvikiyle, Orhan Gazi burayı fet­hettiyse de fetihten sonra Karamanzade İbrahim Bey mutasarrıf oldu. Sonra, Yıldırım Bayezid Han zamanında zorla zapt edilerek Osmanlı ülkesine ek­lenmiştir. Süleyman Han yazması üzerine Konya Eyaleti’nde Niğde beyi sancağı hükmünde 150 akça payeli şerif kazadır. Nahiyesinde 13 kadar köyü var­dır. Padişah tarafından valide sultana gider. Evvela bu şehrin içinden akan Hamam Çayı üzerindeki si­yah barut değirmenine has idi. Şimdi lağvedilmiş­tir. Kethüda yeri, serdarı, kale ağası, muhtesibi, su­başısı vardır. Ama müftü ve nakibüleşrafı yoktur. Tarafeyninden Niğde ve Aksaray’dan uzakça oldu­ğundan Kayseri müftüsüne müracaat ederler.

Bor Kalesi’nin Vasıfları: Eski usul eski bir kale­dir. İç ilde olduğu için kaleye ihtiyacı olmadığından gözden uzak ve tamir iltifatından kenarda kalmıştır. Bu sağlam kalenin esas binası bir düz Kayalıkta olup, beş köşeli, taş bina bir sağlam hisar imiş. Ama zamanla yer yer delinmiş. Hisar içinde bir mahalle, elli adet fukara evi, İlyaslı Camii adında eski bir cami ve bir adet köhne kale kapısı vardır.